Prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy jest zagwarantowane konstytucyjnie (art. 45 Konstytucji RP), a wyraża się miedzy innymi poprzez zapewnienie przez państwo pełnomocnika lub obrońcy, który przypadkach przepisanych w ustawie będzie działał na rzecz osoby uprawnionej.
W postępowaniu cywilnym uzyskanie pomocy prawnej świadczonej z urzędu przez adwokata lub radcę prawnego uregulowane jest co do zasady w art. 117 k.p.c. Zgodnie z § 1 strona zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części, może domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego. Co ważne, dzięki stanowisku Trybunału Konstytucyjnego, który w wyroku z dnia 16.06.2008 r. uznał za niekonstytucyjne uzależnienie uzyskania pomocy prawnej z urzędu od zwolnienia od kosztów sądowych. Na kanwie ww. orzeczenia ustawodawca znowelizował § 2 art. 117 k.p.c. i wskazał w nim, że osoba fizyczna niezwolniona od kosztów sądowych może starać się o uzyskanie pomocy prawnej świadczonej z urzędu jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Ten sam przywilej dotyczy osób prawnych i wszelkich innych jednostek organizacyjnych (vide: § 3 art. 117 k.p.c.).
Wniosek taki możemy złożyć wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych, na piśmie lub ustnie do protokołu podczas rozprawy, jak również przed wytoczeniem powództwa. Do powyższego wniosku należy załączyć specjalny formularz o stanie rodzinnym i majątkowym, który dostępny jest pod adresem:
Strona w niniejszym wniosku ma prawo wskazać adwokata lub radcę prawnego, którego chciałaby uczynić swoim pełnomocnikiem. Właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych, w miarę możliwości i w porozumieniu ze wskazanym adwokatem lub radcą prawnym, wyznaczy adwokata lub radcę prawnego wskazanego przez stronę.